Weet jij waarom kinderen in de Kempen op oudejaarsdag met een zangzakje langs de deuren lopen en vrolijke liedjes zingen? Deze traditie is veel meer dan alleen leuke liedjes en een moment om centjes en snoep te verzamelen. Ze draagt een bijzondere geschiedenis met zich mee en verbindt mensen met elkaar – jong en oud.
Van brood naar snoep - de geschiedenis van bedelfeesten
Heb je je weleens afgevraagd waarom zoveel feesten in de winter plaatsvinden? Veel van deze tradities zijn eigenlijk oude bedelfeesten. Op die dagen mochten arme mensen van deur tot deur gaan, een liedje zingen of een wens uitspreken, en kregen ze in ruil daarvoor eten. Bekende voorbeelden zijn Driekoningen, Sint-Maarten en Nieuwjaarszingen – maar er zijn er nog veel meer. Vroeger was de winter een heel moeilijke tijd. Vanaf 11 november (Sint-Maarten) begon de ‘slechte’ periode, waarin er weinig eten was. Het was ook donker en koud. Werken op het land kon pas na Pasen weer. Er waren nog geen koelkasten of diepvriezers en voedsel in blik was nog niet uitgevonden. Het was dus heel moeilijk om eten zo lang vers te houden. Tegen het einde van de winter waren de voorraden vaak op en hadden veel mensen honger.
In de 19de eeuw werd het bedelen steeds lastiger. Mensen schaamden zich ervoor of wilden geen bedelaars meer aan de deur. Soms liep het ook uit de hand, zeker als er te weinig voedsel beschikbaar was. Langzaam veranderden de bedelfeesten in echte kinderfeesten. Het ‘bedelen’ werd ‘zingen voor snoep’, het ‘vragen’ werd ‘vieren’. Scholen, verenigingen, buurten en gemeenten namen de organisatie steeds meer over. De eeuwenoude tradities leven zo nog steeds voort: soms met nieuwe liedjes of in andere vormen, maar nog altijd met dezelfde gedachte: zorgen voor elkaar, samen delen en verbinden.
Nieuwjaarszingen - 31 december
Het nieuwjaarszingen is een warme traditie die jaarlijks op 31 december tot leven komt in de Kempen en in het Noord-Brabantse Budel en Soerendonk.
Op de laatste dag van het jaar trekken kinderen ’s ochtends van deur tot deur, met een zangzak om hun nek, om vrolijke nieuwjaarsliedjes te zingen. Na hun liedje steken bewoners iets in hun zakje: een snoepje, wat geld of allebei. Jongere kinderen zingen vaak samen met hun ouders, terwijl oudere kinderen in groepjes op pad gaan. Het bekendste liedje, Nieuwjaarke Zoete, klinkt aan vele Kempense voordeuren, maar er ontstaan ook elk jaar nieuwe liedjes.
De oorsprong van deze traditie gaat terug tot in de middeleeuwen, toen volwassenen – vaak arme mensen – tussen Kerstmis en Driekoningen langs de huizen trokken om met hun zang eten of geld te verzamelen. In de loop van de
20ste eeuw namen kinderen het gebruik over en groeide het nieuwjaarszingen uit tot een echt kinderfeest.
Weetjes
- Sinds 2017 deelt Erfgoedcel Kempens Karakter, samen met 12 Kempense gemeenten (waaronder Lier), elk jaar zangzakjes en raamaffiches uit.
- Het woord ’zoet' in ‘Nieuwjaarke Zoete ’ betekende in Vlaanderen vroeger niet alleen ‘lekker’, maar ook ‘lief ’, ‘vriendelijk’ en ‘zacht’. Dus eigenlijk wens je iemand een lief en zacht nieuwjaar.
- Als kinderen voor een gesloten deur staan, zingen ze soms een minder lief liedje:
Hoog huis, laag huis
Er zit een gierige pin in huis!
